YASAL MEVZUAT BİLGİSİ

İdari para cezalarına yönelik Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığından Erişilebilirlik İzleme veDenetleme Yönetmeliği 20 Temmuz 2013 tarihli 28713 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik kapsamında her ile vali başkanlığında Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Komisyonları kurulmuştur. Bu komisyonların 7 Temmuz 2015 tarihine kadar ek süre verme veya idari para cezası kesme yetkisi bulunmaktadır. İzleme ve denetleme çalışmaları engellilerin yoğun kullandıkları alanlardan başlayarak yapılacak olup şikayet durumları öncelikli olarak değerlendirmeye alınacaktır.
Aynı zamanda bireylerin erişilebilirlik standartlarına uygun olmayan uygulamalar için mahkemeye verme hakkı da vardır.
Zemin döşemesinin ıslak yada kuru durumda kaygan olmasıerişilebilirlik standartlarına aykırı olduğu için en kısa sürede bu döşemelerin kaydırmaz hale getirilmesi zorunludur. Aksi halde cezai müeyyideye uygulanabilir. 2005 yılında yürürlüğe giren 5378 Sayılı Kanunun Geçici 3 ncü maddesinde idari para cezasını yer almaktadır.

3194 Sayılı İmar Kanunu ve ilgili mevzuat kapsamında erişilebilirlik hükümlerine aykırı yapılan uygulamalara ilişkin 1997 yılından bu tarafa dava açılabilmesi mümkündür.

Erişilebilirlik (Ulaşılabilirlik) Nedir?
Erişilebilirlik; “yaşamın tüm alanlarındaki hak ve hizmetlere ulaşabilmek ve bunlardan yararlanabilmek” anlamına gelmektedir. Yaşamda herkes eğitim görme, çalışma, sağlık olanaklarından faydalanma, sportif faaliyetlere katılma ve eğlenme konularında aynı hakka sahiptir. Toplanan vergiler yoluyla oluşturulan yapılar, yollar, ulaşım araçları ve kentsel donatıların sadece sağlıklı insanların ihtiyacına göre düzenlenmesi adil ve çağdaş bir yaklaşım olmayıp, söz konusu tesislerden engelli engelsiz herkesin yararlanabilmesi sağlanmalıdır. Engellilerin erişebilirliğinden hareketle yapılacak fiziksel çevre düzenlemeleri yalnızca engellilerin değil, aynı zamanda geçici olarak engeli olanlar, yaşlılar, hamileler, bebek arabalılar, çocuklar gibi hareket kısıtlılığına sahip bireyler olarak tanımlanan kişilerin de erişilebilirliğine ve toplumsal hayata katılımlarına hizmet edecektir. Engelli bireylerin hizmete ulaşmalarındaki sorunların çözümünde yapılması gereken, engellilerin hareket edebilirliklerinin artırılması ve fiziki çevre şartlarının engellilere uygun hale getirilmesidir.

Kanunlar Erişilebilirlik ile İlgili Ne Diyor?
Anayasa Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 10 uncu maddesinde “Çocuklar, yaşlılar, engelliler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malûl ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.” hükmü ile engelliler lehine alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı olmayacağı anayasal güvence altına alınmıştır. Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme Bakanlar Kurulu’nun 27.5.2009 tarih ve 2009/15137 sayılı kararıyla da onaylanmış ve Türkiye’deki hukuki sistemin bir parçası haline gelmiştir.

“Erişilebilirlik (ulaşılabilirlik)” başlıklı 9 uncu maddede; Taraf Devletlerce engellilerin bağımsız yaşayabilmelerini ve yaşamın tüm alanlarına etkin katılımını sağlamak ve diğer bireylerle eşit koşullarda fiziki çevreye, ulaşıma, bilgi ve iletişim teknolojileri ve sistemleri dahil olacak şekilde bilgi ve iletişim olanaklarına, hem kırsal hem de kentsel alanlarda halka açık diğer tesislere ve hizmetlere erişimini sağlamak için uygun tedbirlerin alınmasını hüküm altına almakta ve bu tedbirlerin hangi alanlarda nasıl alınması gerektiğini açıklamaktadır. 5378 sayılı Engelliler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (2005)

Geçici Madde 2-Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmî yapılar, mevcut tüm yol, kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve benzeri sosyal ve kültürel alt yapı alanları ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü yapılar bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren sekiz yıl içinde engellilerin erişebilirliğine uygun duruma getirilir.
Geçici Madde 3- Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, şehir içinde kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu taşıma hizmetlerinin engellilerin erişilebilirliğine uygun olması içingereken tedbirleri alır. Mevcut özel ve kamu toplu taşıma araçları, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren sekiz yıl içinde engelliler için erişilebilir duruma getirilir. Bu Kanunun geçici 2 nci maddesi ile bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen erişilebilirlik standartlarının uygulanmasının izlenmesi ve denetimiher ilde Aile ve Sosyal Politikalar, İçişleri, Çevre ve Şehircilik, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlıkları ile engelliler
ile ilgili konfederasyonların temsilcilerinden oluşan komisyon tarafından yapılır. İhtiyaç halinde birden fazla komisyon kurulabilir. Denetim sonucunda ilgili belediye ve kamu kurum ve kuruluşları ile umuma açık hizmet veren her türlü yapıların ve açık alanların malikleri ile toplu taşıma araçlarının sahiplerine eksikleri tamamlaması için birinci fıkrada belirtilen sürenin bitiminden itibaren iki yılı geçmemek üzere ek süre verilebilir. Sürenin bitiminden itibaren öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmediği denetim komisyonlarınca tespit edilen umuma açık hizmet veren her türlü yapılar ve açık alanlar ile
toplu taşıma araçlarının sahibi olan gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından her bir tespit için bin Türk Lirasından beş bin Türk Lirasına kadaridari para cezasıuygulanır. Bu şekilde bir yıl içinde uygulanacak idari para cezasının tutarı ellibin lirayı geçemez. Sürenin bitiminden itibaren öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmediği denetim komisyonlarınca tespit edilen büyükşehir
belediyeleri, belediyeler ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarına Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından her bir tespit için beşbin Türk Lirasından yirmibeş bin Türk Lirasına kadaridari para cezası uygulanır. Bu şekilde bir yıl içinde uygulanacak idari para cezasının tutarı beşyüz bin lirayı geçemez. Bu maddeye göre verilen idari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içerisinde ödenir. Genel bütçeye gelir kaydedilen idari para cezası tutarları dikkate alınarak erişilebilirlik konusundaki projelerde kullanılmak üzere Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bütçesinde ödenek öngörülür.

Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar; İçişleri, Maliye, Çevre ve Şehircilik, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlıklarının ve engelliler ile ilgili konfederasyonların görüşleri alınmak sureti ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca bir yıl içerisinde çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. İdari para cezalarınayönelik Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığından Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği20 Temmuz 2013 tarihli 28713 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.Yönetmelik kapsamında her ile vali başkanlığında Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Komisyonları kurulmuştur. Bu komisyonların 7 Temmuz
2015 tarihine kadar ek süre vermeveya idari para cezası kesme yetkisibulunmaktadır. İzleme ve denetleme çalışmaları engellilerin yoğun kullandıkları alanlardan başlayarak yapılacak olup şikayet durumları öncelikli olarak değerlendirmeye alınacaktır.

3194 sayılı İmar Kanunu
Ek Madde1; “Fiziksel çevrenin engelliler için ulaşılabilir ve Yaşanabilir kılınması için, imar planları ile kentsel, sosyal, teknik altyapı alanlarında ve yapılarda Türk Standartları Enstitüsü’nün ilgili standartlarına uyulması zorunludur. Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği Yönetmelik ile yapılarda, açık alanlarda (yol, otopark, park, yaya bölgesi, meydan ve kaldırımlarda), bunlar üzerindeki ulaşım ve haberleşme noktalarında ve peyzaj elemanlarında engellilerin ulaşabilirliğinin sağlanması için TSE standartlarına uygun düzenleme yapılması koşulu getirilmiştir

Plansız Alanlar İmar Yönetmeliği
Bu Yönetmelikte de ulaşılabilirliğin sağlanması için TSE standartlarına uyulması yükümlülüğü getirilerek bazı ölçülerde ve ticari kullanımlara ilişkin maddelerde düzenlemeler yapılmıştır.

Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik
“Planlarda engellilerin kentsel kullanımlar, sosyal ve teknik altyapı alanlarında ulaşabilirliğini sağlayıcı tedbirlerin alınması amacıyla engellilere yönelik her türlü mevzuat ve TSE standatları dikkate alınır” hükmü yer almaktadır.

Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliği
Engellilerin ulaşabilirliğinin sağlanması için TSE standartlarına uyulması zorunluluğu getirilmiş, binaların çeşitli bölümlerindeki ölçülendirmelerde ve özelliklerde düzenlemeler yapılmıştır.
Otopark Yönetmeliği Otoparkların yapımında TSE standartlarına uyulması, umumi bina, bölge otoparkları ve genel otoparklarda, 1’den az olmamak şartıyla park yerlerinin %5’inin engelli işareti koyularak engellilere ayrılması şartları getirilmiştir.

Sığınaklarla İlgili Ek Yönetmelik
Sığınakların yapımında TSE standartlarına uyulmasıhükmü getirilmiştir. 2006/18 sayılı Başbakanlık Genelgesi 5378 sayılı Kanunun geçici 2 nci maddesinde, belirtilen uygulamaların gerçekleştirilmesi için tanınan 8 yıllık sürenin 07.07.2005 tarihinde başladığını hatırlatarak bu konudaki en büyük görevin yerel yönetimlere düştüğü belirtilmektedir. Belediyeler düzenlemelerin Türk Standardları Enstitüsünün ilgili standartlarına uygun olmasına dikkat edecekler, satın alacakları, kiralayacakları veya denetimlerinde bulunan toplu taşıma araçlarının engellilerin kullanımına uygun olmasını sağlayacaklardır.

Başbakanlık Talimatı (12.08.2008 tarihli) Yapılı çevredeki uygulamaların standartlara uygun olmadığına değinilerek yeni yapılaşma alanlarında veya yeniden düzenleme yapılan alanlarda kamu binalarının veya kamunun kullanımına tahsis edilmiş bulunan diğer yapılarda, mevzuata uygun şekilde düzenlemelerin yapılması için gereken önlemlerin alınması zorunluluğu talimatlandırılmıştır. Yerel Yönetimler Mevzuatı
5393 sayılı Belediye Kanunu 14üncü madde; “Belediye hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda engelli, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun
yöntemler uygulanır. ”hükmü belediyenin görev ve sorumlulukları arasında yer almaktadır. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu Büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediyelerinin görev ve sorumluluklarının ele alındığı 7nci maddesinde; “yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik sosyal ve kültürel hizmetler sunmak” hükmü yer almaktadır.

5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu Kanunun 6ncı maddesinde; “İl özel idaresi hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda engelli, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin
durumuna uygun yöntemler uygulanır.” hükmü bulunmaktadır.

Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik Engellilerle İlgili Tedbirler başlıklı 7nci maddede; “İdare, sunduğu kamu hizmetlerinin engelliler tarafından kolayca erişilebilir olması için gerekli tedbirleri alır.” hükmü bulunmaktadır.

İçişleri Bakanlığı, 10/09/2008 tarihli Genelge Engelliler ile ilgili her tür düzenlemenin standartlara uygun olarak gecikmeksizin gerçekleştirilmesini eylem planları çerçevesinde yapılan düzenlemeler hakkında her yıl ocak ayı sonuna kadar bilgi verilmesi istenmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı Temmuz 2012 Genelge İlgili yasa gereğince 2013 yılı Temmuz ayına kadar kamu kurum ve kuruluşlarına ait yapılarda mevcut tüm yollar, yeşil alanlar ve benzeri sosyal tesislerin engellilerin ulaşımına uygun hale getirilmesi gerektiği hatırlatıldı. Sağlık Bakanlığı Engelli Kişilere Yönelik Sağlık Hizmetlerinin Sunumuna İlişkin 2010/79 sayılı Genelge Engellilere yönelik sağlık hizmetlerinin verildiği sağlık kuruluşlarının iç ve dış mekanlarının mimari ve çevresel düzenlemelerine ilişkin olarak; düzenlemelerin TSE Standartlarına uygun olarak yapılması, sağlık kuruluşlarında engellilerin kullandıkları araçların rahat hareket edebilmesini sağlayacak iç ve dış mimari düzenlemeler yapılması ifade edilmiştir.

İlgili TSE Standartlar
TS 9111: Engelliler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler İçin Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri, TS 12576:Şehir İçi Yollar-Engelli ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemlerin Tasarım Kuralları,
TS 12460:Şehir İçi Yollar-Raylı Taşıma Sistemleri Bölüm 5: Engelli ve Yaşlılar İçin
Tesislerde Tasarım Kuralları,
TS IS 23599:Görme Engelli veya Az Görenler İçin Yardımcı Ürünler – Hissedilebilir Yürüme Yüzeyi İşaretleri,
TS 13536:TS ISO 23599’un Uygulamasına Yönelik Tamamlayıcı Standard
TSE Standartlarında Zemin Döşemesinin Islak yada Kuru Kaymamasına İlişkin Hususlar
TS 9111: Engelliler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler İçin Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri Standardında Islak Yada Kuru Kaymazlık Konusu
4.2. Temel ulaşılabilirlik konuları: Kaymayı önleyici (ıslak/kuru),sürtünme katsayısı yüksek malzeme ile döşenmiş yürüyüş yüzeyleri; Islanması muhtemel yerlerin yüzey kaplamasının sürtünme katsayısı yüksekmalzeme ile döşenmesi gereklidir.
4.3.5 Yüzey dokusu,
4.4.2.2 Bahçe yaya yolları,
4.4.3. Rampalar,
4.4.3.2 Yaya yolu güzergahindaki rampalar,
4.5. Bina ana giriş bölümlerinin düzenlenmesi ile ilgili kurallar,
4.5.1 Giriş Rampaları,
4.6.1. Yer kaplaması
4.7.1.3.1 Basamaklar, Döşeme maddelerinde zemin döşemesinin ıslak ve kuru olarak kaymayan özellikte olması belirtilmektedir.
TS 12576: Şehir İçi Yollar-Engelli ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda
Yapısal Önlemlerin Tasarım Kuralları,
5.1.5Yaya kaldırımının,
5.2.3 Rampalarda yüzey kaplaması,
5.3.2 Merdivenlerde yüzey kaplaması
5.8 Duraklar,
5.8.2 Raylı taşıma durakları,
5.4.1.3 Hemzemin yaya geçitlerinde yüzey kaplamaları,
5.4.2 Yaya alt ve üst geçitleri
maddelerinde zemin döşemesinin ıslak ve kuru olarak kaymayan özellikte olması belirtilmektedir.
TS ISO 23599: Görme Engelli veya Az Görenler İçin Yardımcı Ürünler – Hissedilebilir Yürüme Yüzeyi İşaretleri (HYYİ)
3.1. Genel prensipler: Bütün Hissedilebilir Yürüme Yüzeyi ve İşaretleri kaymaz olmalı,
4.4. Malzeme bilgisi: HYYİ’ler dayanıklı malzemelerden üretilmeli, kaymaz olmalıdır.